Пра музейны пакой
З мэтай удасканалення работы па нацыянальнаму выхаванню, азнаямленню з гісторыяй, традыцыямі, культурай беларусаў, з’яднання школьнікаў з нацыянальнай спадчынай у школе арганізавана работа музейнага пакоя этнаграфічнага профілю на падставе загада па сярэдняй школе № 13 г. Гродна.
Адраджэнне роднай мовы, культуры, абрадаў, нацыянальных традыцый, прывіцця падрастаючаму пакаленню цікавасці і павагі да матэрыяльных і духоўных каштоўнасцей, выхавання пачуцця патрыятызму і нацыянальнай годнасці – асноўная мэта стварэння выставы “Беларуская хатка” у Дзяржаўнай установе адукацыі “Сярэдняя школа №13 г. Гродна”.
Выстава «Беларуская хатка» з'явілася ў Дзяржаўнай установе адукацыі "Сярэдняя школа №13 г. Гродна" зусім нядаўна. Гэты праект стартаваў у 2014/2015 навучальным годзе і цяпер набірае «абароты». Ужо сабрана сіламі бацькоў, вучняў, настаўнікаў нямала экспанатаў, і для іх падрыхтаваны асобны кабінет.
Асноўныя напрамкі дзейнасці музея
Стварэнне выставы дазваляе вырашыць наступныя выхаваўчыя задачы:
Выхаванне ў навучэнцаў нацыянальнай годнасці, самасвядомасці і пачуцце патрыятызму;
Праз знаёмства з гісторыяй, побытам, традыцыямі данесці да навучэнцаў ідэю гарманічнасці чалавека як асобы пры ўмовах усведамлення сваіх нацыянальных каранёў і ролі мовы, культуры, абрадаў, традыцый як фактараў у фарміраванні нацыянальнага светапогляду;
Складанне культуралагічнага асяроддзя для гарманічнага развіцця асобы падлетка.
Асноўныя мэты работы выставы:
Паглыбіць веды навучэнцаў пра жыццё беларускага сялянства ў мінулым, пашырыць уяўленне пра быт, традыцыі, звычаі, рамёствы, існуючыя на Беларусі ў канцы XIX- першай палове XX стст.;
Праз пошукавую краязнаўчую работу прывіваць цікавасць да культурнай і духоўнай спадчыны свайго народа;
Праз знаёмства з гісторыяй, побытам, традыцыямі фарміраваць грамадзянскія пачуцці.
Асноўныя накірункі работы выставы:
Фальклорныя, этнаграфічныя экспедыцыі;
Пошукавая краязнаўчая работа;
Правядзенне экскурсій, мерапрыемстваў;
Правядзенне фальклорных свят.
Фрагменты інтэр'еру
Самым важным у хаце заўсёды быў чырвоны кут (покуць), які служыў як бы хатнім алтаром. У ім вісела ікона, упрыгожаная ручнікамі. У гэтым месцы здзяйсняліся рытуальныя дзеянні абрадаў каляндарнага і жыццёвага цыклу.
Быў у доме "бабін кут". Там ніколі не спалі. Віселі ў гэтым кутку палічкі з посудам, стаяла лаўка, акно выглядвала абавязкова на двор. За "бабіным кутом" замацавалася функцыя кухні.
Смецце нашы продкі выносілі ўвечары, каб не пакідаць у доме бруд, а не тое яго мог пакінуць дамавік - неафіцыйны захавальнік дома.
Вокны беларускай хаты выходзяць у двор і на вуліцу, а адна сцяна абавязкова глухая, каб захоўваць цяпло ў доме і не зазіраць у суседні двор, а потым не пляткарыць на вольным часе. Лепш сачыць за парадкам ва ўласнай хаце.
Пад абразамі - стол, сядзелі на лавах. На стале - каравай хлеба, збан малака або квасу.
Стол звычайна засцілалі вышытым абрусам. Гэта абавязковы атрыбут традыцыйнай сямейнай і каляндарнай абраднасці беларусаў (уваходзіў у пасаг нявесты, ім накрывалі стол на Каляды, Вялікдзень і інш. святы).
Печ карміла, сагравала, лячыла. Паводле падання, на Дзяды праз трубу ў дом спускаюцца душы памерлых продкаў.
Каля печы - качарга, вілкі, рыдлёўка, на якой саджалі хлеб у печ. У час навальніцы хлебную лапату выстаўлялі на вуліцу - яна абараняла хату ад пажару.
Пад печчу ў халодныя зімы трымалі курэй. Каля печы дзежка - знак дастатку і дабрабыту. У ёй замешвалі цеста, а старую - ніколі не выкідвалі.
Спалі дамачадцы на палацях, якія маглі быць і двух'яруснымі. Ніжні ярус - для пажылых чальцоў сям'і, верхні - для маладых. Старыя любілі спаць на печы. Маладым зімой адводзілі каморы, а ўлетку сенавал або вышкі.
У народным жыллі ложак набыў пашырэнне з 19 ст., замяніў сабой у інтэр’еры хаты пол і палаці, часам бытавалі паралельна. Спінкі ложкаў звычайна змацоўвалі бакавінамі, на якія клалі дашчаны насціл, на яго сяннік і пасцель.
Асаблівае месца для нованароджанага. Самыя маленькія адпачывалі ў калысцы, падвешанай да столі. Для зручнасці калыхання да калыскі мацавалі вяроўку (можна было калыхаць нагой або на адлегласці). Такую калыску было зручна браць ў поле: бацькі працуюць, а малое спіць спакойна ў цяньку.
Прадметы хатняга ўжытку
Нашы продкі былі людзі ўмелыя, практычна ўсё для свайго карыстання рабілі сваімі рукамі. Вось як пра гэта пішуць гісторыкі:
«Кожная вёска - гэта своеасаблівая дзяржава, з усім сваім - моваю, звычаямі, норавамі і побытам. Ды дзе вёска - кожны гаспадар, кожная гаспадыня імкнуліся быць ва ўсім незалежнымі, самастойнымі, абыходзіцца без чыёй бы і якой бы там ні было дапамогі. Трэба былі саха, барана, плуг, серп, калёсы, сані, сякера, граблі, піла, каса, лыжка, міска, гаршчок, вядро, дзежка, бочка - рабілі;
трэба былі хамут, церассядзёлак, боты, світка, кажух, шапка, сарочка, штаны, рукавіцы - шылі;
трэба былі вяроўка, атосы, лейцы, аборы - вілі;
трэба былі палатно, абрус, ручнік, коўдра, посцілка - ткалі...
Самі, кожны сабе, будавалі хаты, хлявы, гумны, ёўні, лазні…»
Паўсюднае распаўсюджванне ў Беларусі ў XIX ст. атрымалі куфры (куфры, скрыни) для складання тканіны, адзення, бялізны.
Выпуклая пасудзіна з вузкім горлам, плоскім дном, з адным або двума вушкамі, і ў Беларусі, і на Украіне называецца гляк. У гляку насілі воду ў поле, настойвалі лекавыя травы, захоўвалі раслінны алей. Трохі адрозніваўся ад гляку збан – высокі посуд з выпуклымі бакамі, некалькі аканаваным горлычкам, з носікам і ручкай. Пражэльнік служыў у гаспадарцы для печані, сушкі грыбоў і ягад.
З спрадвечных часоў чалавецтва карысталася тымі ці іншымі відамі посуду. Спачатку посуд выраблялася пераважна з гліны - самага даступнага ў апрацоўцы гарачатрывалага і ўстойлівага да вадкасці матэрыялу. У далейшым пачатку з'яўляцца чыгунны посуд. У даўніну яе ўключалі ў пасаг і перадавалі з пакалення ў пакаленне.
Маслабойка шырока была вядома і ў Расіі, і на Украіне, і ў Беларусі. Гэта звычайна высокая, наканаваная да гары бочка, у вечцы адтуліна для калатоўкі (біла), да ніжняга канца якой (ўдарная частка) мацавалі круг з адтулінамі або крыжавіну.
Доўга ў Беларусі карысталіся бязменам: ручнымі рычажнымі вагамі з металічным або драўляным стрыжнем з гірай на адным канцы і кручком або чашай на другім для ўтрымання грузу.
З найстаражытных часоў людзі даглядалі за сваім адзеннем, каб яно пасля мыцця выглядала прыгожа і ахайна. Менавіта для гэтых мэт быў вынайдзены прас.
У сярэдзіне XVIII стагоддзя найбольш распаўсюджанымі былі награвальныя прасы - яны ставіліся ў печ і разаграваліся. У мінулым для нагрэву прасаў іх ставілі на печ або ў іх (вугальны прас) клалі гарачыя бярозавыявуглі.
Ёсць у выставе “Беларуская хатка” вельмі цікавыя экспанаты. Напрыклад, самавар канца XIX стагоддзя. Нягледзячы на тое, што самавары з'яўляюцца характэрнай рысай рускага побыту, яны добра прыжыліся і ў Беларусі. Паэт Барыс Садоўскі ў прадмове да зборніка "Самавар" пісаў: "Самавар ў нашым жыцці несвядома для нас саміх, велізарная займае месца. Як з'ява чыста славянская, ён па-за разумення замежнікаў. Рускаму чалавеку ў гуле і шэпце самавара чуюцца з дзяцінства знаёмыя галасы: ўздыхі вясновага ветру, родныя песні маці, вясёлы прызыўны свіст вясковай завірухі. Гэтых галасоў у гарадскім еўрапейскім кафэ не чуваць".
Рамёствы
Ткацтва
Неад'емнай рэччу кожнай хаты былі кросны - станок для хатняга ткацтва.
Сыравінай для яго служылі ільняныя, шарсцяныя, шаўковыя, сінтэтычныя ніткі. Узімку хата ператваралася ў маленькую майстэрню, бо летніх штодзённых работ ужо не было, заставалася толькі глядзець за жывёлай. Таму тут і ткалі палотны, і, пры святле лучыны або каганца шылі вопратку, вышывалі, вязалі.
Надзвычай рознабакова дэкаратыўныя якасці тканых вырабаў выявіліся ў посцілках і дыванах. Пры ўсёй разнастайнасці вырабаў тут таксама маюцца свае рэгіянальныя асаблівасці. Так, для Захаду Беларусі характэрна ярка выяўленая папярочная паласатасць.
Вышыўка
Вышыўка адносіцца да аднаго з самых старажытных заняткаў чалавека. Традыцыі беларускага народа захаваліся ў вышыўцы на жаночай і мужчынскай вопратцы, ручніках, абрусах.
У вышыўцы выкарыстоўваліся ваўняныя каляровыя ніткі. Арнамент вышыўкі ў асноўным выконваўся ўчырвоных, белых і шэрых танах.
Шырокім дыяпазонам вышыванага дэкору вылучаюцца ручнікі, якім надавалася надзвычай глыбокі сімвалічны і сакральны змест. Адсюль вялікая роля арнаменту, які сваімі вытокамі сягае ў глыбіню стагоддзяў.
Пляценне
Самым старажытным з усіх рамёстваў, якія мы ведаем сёння, звычайна лічыцца пляценне. Адна з найбольш прывабных рысаў гэтага рамяства складаецца ў тым, што кожнае пакаленне людзей магло лёгка прыстасаваць яго да патрэбаў сваёй паўсядзённым жыцці. Навукоўцы лічаць, што пляцення чалавек навучыўся значна раней, чым ганчарным справе.
Плеценыя вырабы з лазы не толькі лёгкія, трывалыя і зручныя, але і цешаць вока натуральнай прыгажосцю і цеплынёй матэрыялу, выразным рытмам і разнастайнасцю ўзору.
На Беларусі пляценнем з саломкі займаліся здаўна. За плячыма гэтага рамяства не адна тысяча гадоў. Вядзе яно сваю гісторыю ад старадаўніх абрадаў, звязаных з культамі хлеба і саломы.
Вязанне
Гісторыя гэтага віду рукадзелля налічвае сотні гадоў. Нягледзячы на старажытнасць, вязанне кручком не страцілася ў сучаснай жыцця людзей, яно, як і раней, захапляе і высока цэніцца ва ўсім свеце. Вязанне кручком ўжывалі як для вырабу адзення цалкам (напрыклад, швэдар, шалік, сукенка і г. д.), так і аздобных элементаў адзення (рукавы, гузікі, абшэўкі і г. д.) або упрыгожванняў (сурвэткі, фіранкі і г. д.).
Мерапрыемствы
Внеклассное мероприятие «В старину едали деды»
Фотоальбом
Факультативное занятие в музейной комнате «Беларуская хатка»
Фотоальбом
Посещение музейной комнаты «Беларуская хатка»
Фотоальбом
